نفس‌های زاگرس در حلقوم آتش

آتش‌هایی که نفس طبیعت را می‌برند

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «صبح زاگرس» استان کهگیلویه و بویراحمد با جنگل‌های انبوه بلوط و مراتع سرسبز، ریه‌های تنفسی جنوب غرب ایران محسوب می‌شود. این اکوسیستم منحصر به فرد که میلیون‌ها سال برای شکل‌گیری آن زمان صرف شده، امروز در معرض تهدید جدی قرار دارد. آتش‌سوزی‌های گسترده و تکرارشونده نه تنها چهره طبیعت را زخمی می‌کند، بلکه زنجیره حیات تمام موجودات وابسته به این زیست‌بوم را به خطر می‌اندازد. بررسی‌های کارشناسی نشان می‌دهد بیش از ۹۵ درصد این آتش‌سوزی‌ها ریشه در رفتارهای انسانی دارد؛ گاه ناشی از بی‌تجربگی و ناآگاهی، گاه از روی سهل‌انگاری و در مواردی با اهداف کاملاً حساب‌شده و سودجویانه.

بی‌مبالاتی؛ جرقه‌ای که فاجعه می‌آفریند

تصویر چوپانی که ته سیگار روشن خود را به سوی علف‌های خشک پرتاب می‌کند یا خانواده‌ای که پس از گردش روزانه، خاکستر آتش کمپینگ خود را به درستی خاموش نمی‌کند، بارها در گزارش‌های رسمی تکرار شده است. نکته نگران‌کننده اینجاست که بسیاری از این آتش‌سوزی‌ها در فصل‌های خشک سال و در شرایطی رخ می‌دهد که کوچکترین جرقه می‌تواند در مدت کمتر از ۱۰ دقیقه به فاجعه‌ای غیرقابل کنترل تبدیل شود. سرعت گسترش آتش در برخی موارد به حدی بوده که فرصت هیچ گونه واکنش به موقعی را به نیروهای امدادی نمی‌داده است.

آتش عمدی؛ جنایتی سازمان‌یافته علیه طبیعت

برخی آتش‌سوزی‌های جنگلی ریشه در بی‌مبالاتی دارند، اما بخشی از آنها عمدی و با اهداف پنهان انجام می‌شود. گاهی کشاورزان برای احیای زمین، گاهی سودجویان برای تغییر کاربری اراضی، و گاهی حتی به دلایل نامعلوم، آتش روشن می‌کنند. این اقدامات، هرچند کوچک، آسیب‌هایی جبران‌ناپذیر به اکوسیستم وارد می‌سازد. آیا زمان آن نرسیده که با آگاهی و قوانین سخت‌گیرانه، مانع این نابودی شویم؟

مرگ تدریجی یک تمدن طبیعی

پیامدهای این آتش‌سوزی‌ها بسیار فراتر از نابودی ظاهری درختان است. خاک حاصلخیز که برای تشکیل هر سانتیمتر آن به «۱۰۰۰ سال» زمان نیاز است، در اثر حرارت شدید کیفیت خود را به طور دائمی از دست می‌دهد. حیات وحش منحصر به فرد منطقه زیستگاه امن خود را از دست می‌دهند. اما شاید مهم‌ترین تأثیر این آتش‌سوزی‌ها، «اختلال در چرخه آب» منطقه باشد. جنگل‌های بلوط مانند اسفنجی طبیعی عمل می‌کنند که سالانه میلیون‌ها مترمکعب آب باران را ذخیره و به تدریج آزاد می‌کنند. با کاهش این پوشش گیاهی، خطر سیل‌های ویرانگر افزایش یافته و در بلندمدت، کم‌آبی دامن تمام منطقه را خواهد گرفت.

جامعه محلی؛ قربانیان ناآگاه خودزنی جمعی

مردم محلی که نسل‌ها با این جنگل‌ها زندگی کرده‌اند، نخستین قربانیان این فاجعه هستند. دام‌دارانی که مراتعشان سوخته، مجبور به کوچ‌های اجباری می‌شوند. زنان روستایی که از گیاهان دارویی این جنگل‌ها امرار معاش می‌کردند، منبع درآمد خود را از دست می‌دهند. جوانانی که می‌توانستند با توسعه اکوتوریسم آینده روشنی برای خود بسازند، حالا با زمین‌های سوخته و بی‌حاصل روبه‌رو هستند. تلخ‌تر این که بسیاری از همین افراد، ناخواسته در ایجاد آتش‌سوزی‌ها نقش داشته‌اند، یا با سکوت خود زمینه را برای تکرار این فجایع فراهم کرده‌اند. این همان پارادوکس دردناک ماجراست؛ کسانی که بیشترین آسیب را می‌بینند، گاه خود در ایجاد مشکل نقش داشته‌اند.

تکرار تاریخ؛ زنگ خطری که ناشنیده می‌ماند

نکته تاسف‌بار این است که هر سال پس از پایان فصل آتش‌سوزی‌ها، همه چیز به فراموشی سپرده می‌شود. تا سال بعد که دوباره شعله‌ها زبانه بکشند و همان سناریوی تکراری تکرار شود. برخی معتقدند که تا زمانی که مجازات‌های جدی برای عاملان آتش‌سوزی‌ها در نظر گرفته نشود، این چرخه معیوب ادامه خواهد داشت.

آینده‌ای که خاکستر می‌شود

آتش‌سوزی‌های کهگیلویه و بویراحمد تنها سوختن چند درخت نیست، بلکه سوختن تاریخ، فرهنگ و آینده یک منطقه است. هر هکتار جنگلی که از بین می‌رود، یعنی آب کمتر، هوای آلوده‌تر، فقر بیشتر و آینده‌ای تاریک‌تر برای ساکنان منطقه. تا زمانی که مردم محلی درک نکنند که این آتش‌ها در نهایت دامان خودشان و فرزندانشان را می‌گیرد، این چرخه شوم ادامه خواهد یافت. این یک خودکشی تدریجی جمعی است؛ فرآیندی که نه در یک لحظه، بلکه در طول سال‌ها و با هر آتش‌سوزی جدید، جان بیشتری از این سرزمین کهن می‌گیرد و آن را به سوی نابودی قطعی سوق می‌دهد.